Korona günlerinde hangi futbol kitaplarını okumalı?

Salgına karşı en iyi çözüm olarak önerilen evde kal durumunu sıkıntı değil de keyif haline getirebilecek önermelerden biri de kitap okumak. Bu kapsamda kendilerine öneride bulunulmasını isteyen kişiler olabiliyor. Bu işe emek veren kişilerden biri olarak Ajansspor izleyicilerine bir yığın kitap önerebilirim. İçlerinden 1-2’sini alıp okuma isteği duyan olursa da çok mutlu olurum.

Ahmet ÇAKIR

Evde oturmak zorunda kalan insanların nasıl sıkılabilecekleri benim pek anlayabileceğim bir durum değil çünkü okumak ve yazmak gibi asla bitirilemeyecek işlerim var. Yıllarca evde kalsam da okuyamayacağım hazine değerinde kitapların bulunduğunu biliyorum. Kaldı ki yazmak istediğim kitapların hepsine de ömrümün yeteceğini hiç sanmıyorum. Dolayısıyla yazı-çizi işleriyle uğraşan insanlar için evde sıkılmak gibi bir durum hiçbir durumda sözkonusu olamaz.

Gelişmiş toplumlarda kişi başına düşen kitap sayısıyla bizdekini kıyaslayan haberler zaman zaman basında yer alıyor. Bu açıdan durumumuzun ne kadar acıklı olduğunu yinelemenin bir yararı yok. Eğitimle, kültürle ilgili bütün rakamlarımız kör, sağır ve dilsiz adeta. Yani hiçbirşey göstermiyor ve anlatmıyorlar. Bu türden sıralamalarda, bizim bir üstümüzdeki ülkeyle bile aramızda düpedüz uçurumlar var.

Spor kitapları konusunda durum daha da dramatik. Çok yakın yıllara kadar ülkemizde bu tür bir yayıncılık faaliyetinden sözetmek bile pek kolay değildi. Spor dediğimizde elbette ki yüzde 90 oranında futbolu kastettiğimizi de hepimiz biliyoruz.

Belki de ülkemizde spor yapılmaya, futbol oynanmaya başlanılanı geçen 100 yılı aşkın süredeki futbol ve kitap kapsamındaki en heyecan verici olay 2002'de yaşandı. 48 yıl aradan sonra katılacağımız Dünya Kupası öncesinde Yapı Kredi Yayınları bir dizi etkinlikle bu alandaki çölde bir vaha oluşturdu. Başta Türk Edebiyatında Futbol (Turgut Çeviker) olmak üzere Top Bir Dünyadır gibi önemli kitaplar yayımlandı, Abidin Dino'nun 1966 Dünya Kupasıyla ilgili çizimleri kitaplaştırıldı. Başka bir dizi çalışmayla futbol kültürüne önemli bir katkı sağlandı. O dönemde açılan sergiler, toplantılar, film gösterileri bu alandaki en kapsamlı çalışma oldu. Barış Tut arkadaşımızın yürüttüğü bu çalışmalar şu ana kadarki tek örnek olarak duruyor.

Yapı Kredi Yayınları futbol kültürüne katkısını bununla sınırlamadı. Üç büyük kulübün tarihleriyle ilgili çalışma da meraklıların kitaplıklarında seçkin bir yer aldı. O dönemde Sabah gazetesinin spor müdürü olan Altan Tanrıkulu başkanlığındaki ekipte Bülent Tuncay ve Mehmet Durupınar kardeşlerimizin çabalarıyla Fenerbahçe, Galatasaray ve Beşiktaş kulüplerinin yaklaşık 100 yıllık tarihleri derli toplu biçimde okura sunuldu.

Elbette, çeşitli yayınevlerinin konuya deği?ik boyutlarda ilgisi var. Görebildiğimiz kadarıyla bu konuda İletişim'in süreklilik açısından ilk sırada olduğunu söyleyebiliriz. Çünkü İletişim sadece Dünya Kupası, Avrupa Şampiyonası ve benzeri büyük organizasyonlara bağlı olarak değil belli bir politikanın gereği sürekli spor kitapları yayımlıyor. Tanıl Bora dostumuzun editörlüğünde gerçekten değerli kitaplar yayınlanıyor, futbol kültürüne çok önemli katkıda bulunuluyor.

Türkiye'de bu tür kitaplardan söz edilirken adı ilk sıraya yazılan Can Kozanoğlu'nun Bu Maçı Alıcaz'ı (1990) ve Tanıl Bora dostumuzun derlediği Futbol Kültürü (1993) de aynı niteliği taşıyordu. Yine Tanıl Bora'nın Gençlerbirliği kulübünün tarihini ele alan Ankara Rüzgarı, Özgür Topyıldız'ın Anadolu Yıldızı-Eskişehirspor kitabı, Hakan Kulaçoğlu'nun Fırtına, İhtilal, Efsane-Trabzonspor'u o alanın en iyileri olarak gösterilebilir. Murat Toklucu'nun Taraftarın Senle... adlı kitabı da öyle. Artun Ünsal'ın pek değeri bilinmeyen Tribün Cemaatinin Öfkesi bir kez daha okura duyurulması gereken kitaplar arasında... Yakın zamanda Mehmet Yüce'nin kitaplarıyla da futbol tarihimizin yeniden yazılmış olması, Gelişim'in önemli bir başka katkısı oldu.

İthaki Yayınları bu alana hızlı girdi ve son derece nitelikli kitaplar yayımladı. Başta Simon Kuper'in artık kültleşmiş kitabı Futbol Asla Sadece Futbol Değildir olmak üzere Marcel Desailly'nin Kaptan'ı, Maradona'yla ilgili Tanrının Eli (Jimmy Burns) gibi kitaplar vitrinlerde yerini aldı. (İthaki bir dönem bu işten vazgeçip Kaptan gibi kitapların yayın haklarını bile başka yayınevlerine vermişken birkaç yıl önce yeniden Tan Morgül yönetiminde bu işe girdi ve müthiş kitaplar yayınladı. Bunlar daha sonraki yazıda konu edilecek.)

Bu tür kitaplar yayınlama konusunda pek sürekliliği olmasa da Can Yayınlarının, Eduardo Galeano'nun Gölgede ve Güneşte Futbol adlı çok ünlü kitabını yayınlamış olması bile yeterliydi. Kaldı ki Ali Kırca'nın Futbol Hayattır, Semih Gümüş'ün Futbol ve Biz adlı kitapları da önemliydi. Edebiyat eleştirmeni Gümüş biraz da Orhan Kemal'den, Haldun Taner'den başlayıp Memet Fuat'la süren edebiyatçı-futbol ilişkisinin sürekliliğini sağlar gibi. Bu kapsamda Kaan Arslanoğlu ve Ümit Kıvanç'ın da adı anılmalı.

Literatür Yayınevi belki popüler olmayan ama gerçekte çok önemli kitaplar yayımlıyor. Tuğrul Akşar dostumuzun yazdığı futbol ekonomisi ve yönetimiyle ilgili kitaplar bu alanda başvuru kitabı değerinde. Aynı yayınevinden çıkan ve Brezilya futbolunu anlatan Alex Bellos'un Futebol'u (2003) da önemli bir kitap. Altın Kitaplar dönem dönem ilginç spor kitapları yayımladı. Aralarında benim O Bir İmparator (2000) ile Milli Takım ve Dünya Kupası (2002) gibi çalışmalarımın da yer aldığı kitaplarla bu alana katkıda bulundu. Yayınevinin üretken yazarlarından biri de Ali Sami Alkış oldu. Bilgi Yayınevi yıllar önce Hıncal Uluç'un Sarı Kırmızılı Kaşkol'unu yayınladıktan sonra bu alana pek girmedi. (O bile satmadıktan sonra, diye düşünmüş olabilirler.) 2007'de yayınlanan Andrew Jennings'in Faul'u Yıllar sonra Dünya Futbol Birliği (FIFA)'da yaşanacak depremi haber veren bir kitaptı. Orada dönen dolapları ve başkan Blatter'in kirli çamaşırlarını ortaya döküyordu.

Martı Yayınevi bu alanda mutlaka adı takdirle anılması gereken kuruluşlardan biri. Futbolun ve tenisin yıldızlarıyla ilgili olarak yayınladıkları kitaplar bu alanda büyük bir katkıydı ama bunları ikinci yazımızda ele alacağız.

Türkiye'de spor ve kitap denildiğinde adı ilk anılması gereken kişi, mesleğimizin gerçek duayeni Cem Atabeyoğlu'dur. 60 yılı aşkın spor yazarlığı yaşantısında bu alandaki pek çok temel eser onun kaleminden çıkmıştır. Başta Spor Ansiklopedisi olmak üzere 40'ın üzerindeki yayın, bu alandaki en büyük kişisel katkıdır. İkinci sırada adı anılması gereken kişi de Ergun Hiçyılmaz'dır. Sadece sporla ilgili olarak değil başka alanlardaki çalışmalarıyla da Hiçyılmaz, dünyamızı zenginleştiren kişiler arasındadır.

Asırlık çınar Halit Kıvanç'ın sadece konuşma değil yazma konusunda da başarılı olduğu bilinir. Başta Dünya Kupası ile ilgili anıları olmak üzere onun kitapları da yer yer futbolun seviyeli magazini boyutunda da değerlendirilebilir; yani bu alandaki bir eksiği giderdiği söylenebilir. Daha çok Beşiktaş'la ilgili yayınlarından tanınan Vala Somalı da bu kapsamda ürün veren kişilerden biri. Akademisyen Oygur Yamak'ın dört büyük kulübün ve Milli Takımın tarihiyle ilgili toplam beş kitabı da anılmalı.

Bir dönem peşpeşe yayınladığı kitaplarla değişik bir rüzgar estiren Hakan Dilek kardeşimiz de bu alanda adı mutlaka anılması gereken kişilerden biri. Onun özellikle 'eski yıldızları yerden kaldırıp yeniden gökyüzüne çıkarmak' diye adlandırılabilecek harika röportaj ve yazılarla dolu kitapları bu alandaki önemli bir eksiği gideriyordu. Mahallenin En Şık Abileri ile başlayan serideki 5 kitabı önemli bir katkıydı.

Çok önemli tarihsel nitelikteki gelişmelerle ilgili olarak bile hemen hiç kitap yazılmayışı, ülkemizin bu alandaki yoksulluğunun en çarpıcı yanlarından biri. Örneğin, 1996 yılında ilk kez Avrupa Şampiyonasına katılmamızın önemli değil olağanüstü yanları vardı. Avrupa Şampiyonası tarihinde ilk kez eleme grubuna 5.kategoriden giren bir takım finallere katılıyordu. Böylesine büyük bir olayla ilgili benim mütevazı çalışmam olan Fatih'in Aslanları Futbolun Vatanında dışında tek kitap bile yazılmadı. Aynı durum 2000'de de yaşandı. Bu kez Belçika ve Hollanda'daki şampiyonaya sadece katılmakla kalmadık, çeyrek final oynamayı da başardık. Gelgelelim ortada yine kitap yoktu.

Bu gelişmeler, öncesinde ve sonrasında bir yığın kitap yazılmasını gerektirir önemdeydi. Bu kitaplar öncelikle başarılan işle ilgili bir sorumluluk sayılırdı. Yani o ülkenin takımı önemli bir iş başarmışsa spor yazarı da bunu yığınlara anlatacak, tarihe kalmasını sağlayacak bir etkinlikte bulunmalıydı. Bunun yollarından biri de kitap yazmaktı. Hayır, hâlâ 1996 ve 2000 Avrupa şampiyonalarına katılışımızla ilgili tek kitap bile yok. 2000'le ilgili olarak da benim mütevazı Türk Futbolu Avrupa Zirvesinde (2000) adlı çalışmamdan başka bir şey çıkmadı. O da 'kapalı devre' bir yayın olarak kaldı, piyasaya çıkmadı. 2008 ve 2016’da da durum değişmedi, yine aynı çoraklık yaşandı.

Aslında bu tür konularda gerekli kitapların yazılmayışı her yönden çok önemli bir eksiklik. Sadece kültürel bir sorun değil yaşanan, aynı zamanda kazanılan başarıların iyi analiz edilmesi, neyi daha iyi yapabileceğimizin ortaya konulması mutlaka yapılması gereken çok önemli bir iş. 2002 Dünya Kupasında kazandığımız başarının ardından 2004 Avrupa Şampiyonası ve 2006 Dünya Kupası elemelerinde 'çuvallayışımızın' temelinde bu da var. Çünkü bu kitaplar sadece bir tutanak ve tarihe düşülmüş not değil, aynı zamanda araştırma-geliştirme çalışmasıdır. Yanlış yaptıklarımızı düzeltmek, doğruları daha da geliştirerek yeni başarılara koşma konusunda katkıdır.

Yazıyı buraya kadar okuyanınız varsa, 'Bu nasıl kitap tavsiye yazısı' diye soranınız olabilir. O tarafı işin en kolay yanı. Geçmişten başlayıp sizler için her yazıda 10 kitaplık listeler yapabilirim. Bugüne kadarki gecikme ve işinizi kolaylaştırması için ilk listeyi 50 kitaplık yapabiliriz. Sonra 10’arlık listeler olarak sürdürürüz. Birkaç yazı sonrasında da bugüne kadar geliriz.

İşte onların ilki: (İçlerinde bulunması çok zor olanlar da var ama böyledir diye liste dışı bırakamazdım.)

01- Gölgede ve Güneşte Futbol, Eduardo Galeano, Can Yayınları
02- Bu Maçı Alıcaz, Can Kozanoğlu, İletişim Yayınları
03- Futbol Asla Sadece Futbol Değildir, Simon Kuper, İthaki
04- Kaptan (Marcel Desaily'nin hayatı), İthaki, (2.baskı Epsilon)
05- Tanrı'nın Eli (Maradona'nın hayatı), Jimmy Burns, İthaki
06- Futbol Basit Bir Oyun Değildir, Jupp Derwall, Türkiye İş Bankası Yayınları
07- Futbol ve Kültürü, Derleyenler: R.Horak-W.Reiter-Tanıl Bora, İletişim
08- Ankara Rüzgarı-Gençlerbirliği Tarihi, Tanıl Bora
09- Bizim İçin Oyna, M.Ali Gökaçtı, İletişim
10- Endüstriyel Futbol, Tuğrul Akşar, Literatür Yayınları.
11- Türkiye Anıları Jupp Derwall, Bersay Yayıncılık
12- Türk Edebiyatında Futbol, Turgut Çeviker, Yapı Kredi Yayınları
13- Futbolun Ekonomisi Tuğrul Akşar-Kutlu Merih, Literatür Yayıncılık
14- Yaşama Çevrilen Pedal, Lance Armstrong, GOA Yayınevi
15- Tribün Cemaatinin Öfkesi, Artun Ünsal, İletişim
16- Trabzonspor, Hakan Kulaçoğlu, İletişim Yayınları
17- Faul, Andrew Jennings, Bilgi Yayınevi
18- Futbolun Karhanesi, Craig Mc Gill, İthaki Yayınevi
19- Kocaman Bir Adam, Barış Tut, İthaki Yayınevi
20- Futbol A.Ş. Christian Authier, Kitap Yayınevi
21- Futebol, Alex Bellos, Literatür Yayınları
22- Hastasıyım Bu Oyunun, Kaan Kural, Mavi Ağaç Yayınları
23- Kutsal Çemberler, H.Delehanty-Phil Jackson, Mavi Ağaç Yayınları
24- O Bir İmparator, Ahmet Çakır, Altın Kitaplar
25- İşte Böyle Bir Şey, Hakan Dilek, İletişim Yayınları
26- Anadolu Yıldızı Eskişehirspor, Özgür Topyıldız, İletişim Yayınları
27- Kesin Ofsayt, Ümit Kıvanç, İletişim Yayınları
28- Spor Bir Hikayedir, Sadık Söztutan, Babıali Kültür Yay.
29- Sokrates Yeşil Sahalarda, Mathias Roux, Tekin Yayınevi
30- Karhanede Romantizm, Tanıl Bora, İletişim Yayınları
31- Futbolistas: Futbol ve Latin Amerika, D.Azzellini-S.Thimmel, Otonom
32- 100 Soruda Türkiye Spor Tarihi, Prof.Dr. Kurthan Fişek, Gerçek Yayınevi
33- Futbolun Ölümü, İslam Çupi, İletişim
34- Futbolun Beceriksizleri Ansiklopedisi, Christian Eichler, İthaki
35- Takımdan Ayrı Düz Koşu, Derleyen: Tanıl Bora, İletişim
36- Futbol, Mafya, Siyaset, Ecevit Kılıç, Toplumsal Dönüşüm Yay.
37 - Şike-Futbol ve Organize Suçlar, Declan Hill, Arkadaş Yay.
38- Top Bir Dünyadır, Derleyen: Barış Tut, Yapı Kredi
39- Haticeye Mektuplar, Yiğiter Uluğ, İletişim
40- Futbolun Psikiyatrisi, Dr. Kaan Arslanoğlu, İthaki
41- Futbol Ateşi (Fever Pitch), Nick Hornby, Sel Yayıncılık
42- Jose Mourinho-Başarının Anatomisi, Patrick Barclay, Bizit Yayıncılık
43- Futbol Yönetimi Tuğrul Akşar-Kutlu Merih, Literatür Yayıncılık
44- Santrforun Rüyası, Lászlo Darvasi, İletişim Yayınevi
45- Futbol Nedir ki (Bir Yabancılaşma Öyküsü), Barış Tut, Sel Yayıncılık
46- Politik Goller (Futbol ve Siyaset) Ecevit Kılıç Güncel Yayıncılık
47- Benim Hikayem, David Beckham, Elips Kitap
48- Ayaktopu Futbolun Öyküsü, Alfred Wahl, Yapı Kredi Yayınları
49- Toplumbilim ve Spor, Metin Tükenmez, Kaynak Yayınları
50- Türk Spor Tarihi, Doğan Yıldız, Kendi Yayını