Genini ver, 10 numara mısın değil misin söyleyeyim!

Ekol olan sporculara veya futbolculara baktığımızda ya oynadıkları takım ya forma numaraları ya da oynadıkları mevki ile özdeşleşmişlerdir. Zaten ekol olabilmek için de başarılı olmak ve bir şekilde takımının unutulmazları arasına girmektir. Bunun da en kolay yolu başarıdan geçer. Sporda başarı göreceli midir? Yani kişiden kişiye değişir mi? Kesinlikle evet, ancak konu biraz fanatizm ile birleşince galiba başarı ortak bir noktada buluşuyor: Başarı sonuçtur!

Doç. Dr. Korkut Ulucan*

Sevelim sevmeyelim, haz edelim etmeyelim ama hakkını vermemiz gereken bir konudur Emre Belezoglu’nun sporculuk kariyeri. Belki birçok hareketi veya davranışı kendi taraftarlarına her ne kadar sempatik gelse de, rakip taraftarlara antipatiktir. Bu konular tartışılır, ancak bilimsel olarak bizlerin ilgilendiği taraflar bunlar değil.

Emre Belözoğlu, mevkisinin en iyilerinden; muhtemelen çalışma disiplini, sporcu hayatına ek olarak genetik açıdan da oynadığı bölgeye yatkın. Aklımıza şu soru geldi: Futbolcunun genetik yapısı oynadığı bölgeye yatkınlık sağlar mı? Bilimsel olarak net cevaplar elde edemesek de yatkınlık sağlayabileceği söylenebilir. En azından fizyolojik özellikleri ile çok önemli bilgiler verir, ek olarak da nasıl antrenman yapacağı ile ilgili bilgiler sağlar. Belki de farkında olmadan Emre Belözoğlu, uygun antrenman programlarını uyguladı, belki de genetik analizlerini tamamlayıp ona göre program oluşturdu. Ancak Emre Belözoğlu, kesinlikle yapısına uygun bir mevki de kariyerini devam ettirdi, disiplinli sporcu hayatı ile de bu yaşlara kadar geldi. Acaba Emre Belözoğlu, kanat oyuncusu olsaydı veya bek, bu kadar başarılı olabilecek miydi? Belki evet, belki hayır; ancak elde ki verilere göre en uygun pozisyonda oynuyor.

Peki Emre Belözoğlu, bu kadar mücadeleci, güçlü, patlayıcı gücünü belki uzun mesafede bu kadar etkili kullanamayacak, Abdülkadir Ömür için ne dememiz gerek?

Kendisi de Türk futbolunun yükselen yıldızı. Belki anatomik olarak Emre Ağabeyi’ne de benziyor, ama çok daha kıvrak ve kısa mesafede seri ve bu özelliğini uzun mesafede de kullanabiliyor. Muhtemelen bu özelliklerini, yani patlayıcı güç gösteren ve bunu daha uzun sürdürebilen genetik yapıya sahip. Örneğin ACTN3 ‘R’, ACE ‘D’ ve PPARA ‘G’ allelerine sahip. Tabii bunları ancak analiz ettikten sonra anlayabiliriz. Ama görünen şu ki, bu tip yönlendirmeler ancak uzun süren gözlemlerden sonra yapılabiliyor.

Peki Emre’nin veya Abdülkadir’in genç yaşta oynadığı takımlardaki hocaları, bu oyuncuları o gün takımlarındaki eksik bölgelerde kullansaydı, belki anlık da olsa başarılı olup ömrünün sonuna kadar farklı bölgelerde kalacaklardı. Belki de bugünkü durumlarına gelemeyeceklerdi. Veya gelmeleri için daha çok çalışacaklardı ve fizyolojik özellikleri kaldıramayacağı için bu kadar başarılı olamayacaklardı.

İşte spor genetiği bu özelliklerin belirlenmesinde ve geliştirilmesinde çok önemli bir branş. Özellikle erken yaşta araştırmalar yaptırılıp bu özelliklerine göre antrenman programları uygulanabilirlerse başarı kaçınılmaz olur. Veya rastlantısal olarak 4-5 oyuncuyu kazanır, diğerlerini kaybederiz. Muhtemelen ne Abdülkadirler ne Emreler arada kaybedilmiştir.

Tabii ki ikisi beraber. Sadece genetik özellikleri belirlemek kılavuzu belirlemektir. Ve unutmayınki insanlar için ortak bir kullanım kılavuzu yoktur. Her insan genetik olarak birbirinden farklıdır, o yüzden herhangi bir olaya karşılık verdikleri tepkiler de farklıdır. Sadece çalışmak da sporcuları bir noktaya kadar getirir. Örneğin dayanıklılığı yüksek bir oyuncuyu kanatlarda oynatmak gibi. Gelişme seviyeleri belirli bir sınıra kadar olacaktır, ileriye maalesef gidemeyecekler. O yüzden sporcuların özelliklerine uygun antrenman programları bizlerin reçetesi; olmazsa olmazı.

Diyeceksiniz ki Sergen Yalçın ve Oğuz Çetin çok mu dirençliydi veya hangi özellikleri daha fazlaydı? Analiz yapmadan bunları söylemek çok zor, ancak futbol zekâsı apayrı konu. Türk futbolseverlere “Seyretmekten zevk aldığınız 10 sporcu kimdir” diye sorsanız, inanın büyük bir bölümü Sergen Yalçın ve Oğuz Çetin adını söyleyecektir. Futbol zekâsı ayrı bir biyolojik süreçtir, anatomik dinamizm apayrı bir süreçtir. Günümüzde artık ekol sporcuların hem futbol zekâlarının üst düzey olması bekleniyor, hem de fiziki açıdan zinde ve performanslı olması. Bizim 5-10 yılda bir şansa sağlayacağımız bu özellikler ile kaybedecek vaktimiz yok. O yüzden ne kadar erken ve kapsamlı bu testleri gerçekleştirirsek, o kadar başarılı olma şansımız yüksek olacaktır.

Genetik bilgilerin her geçen gün daha da önem ve anlam kazanması, bizlere çok önemli bilgiler sağlıyor. Sporcuların, sadece futbolcuların değil, genetik özelliklerinin belirlenmesi, uygulanacak olan antrenman ve beslenme programlarının yanı sıra sporcu psikolojileri açısından da kulüplere ve antrenörlere destek oluyor. Sporcuların dayanıklılık-patlayıcı güç, sakatlıklara ve psikolojik problemlere yatkınlık ve beslenme özellikleri genetik analizler ile belirlenebiliyor. Bu test sonuçlarına göre de sporculara popüler değil, bilimsel yaklaşımlar ile en net yaklaşımlar sağlanıyor. Bu yüzden genetik danışmanlık günümüzde spor kulüplerinin ve antrenörlerin sıklıkla başvurduğu uygulamaların başında geliyor. Amacımız, sürdürülebilir ve dopingsiz başarılar...

*Marmara Üniversitesi Öğretim Üyesi
Pro-Health Genetik Danışmanı
korkutulucan@hotmail.com